Opkomst systeemcertificatie
Deze paragraaf geeft een (niet uitputtend) chronologisch overzicht van de geschiedenis van managementsysteemcertificatie in Nederland. Ook worden enkele wetten vermeld die overlappen met het toepassingsgebied van veel en/of belangrijke certificatienormen en -schema’s.
Systeemcertificatie is een vorm van kwaliteitsborging (Engels: Quality assurance), waarvan de opkomst uitgebreid is beschreven in de Engelstalige Wikipedia.
AQAP
De hedendaagse systeemcertificatie vindt zijn oorsprong in de productie van militair materieel, waarin de samenwerking tussen verschillende landen en bedrijven na de Tweede Wereldoorlog sterk toenam. De (onderdelen van) producten van verschillende bedrijven, zoals mitrailleurs en munitie, waren niet altijd goed op elkaar afgestemd, wat leidde tot klachten en ongevallen, waardoor hele partijen werden afgekeurd. Het bleek niet voldoende om de specificaties van (in dit voorbeeld) de mitrailleurs en munitie vast te leggen, het was ook nodig zekerheid te krijgen over de mate waarin de producent blijvend kon produceren en leveren volgens de overeengekomen specificaties. Binnen de NAVO leidde dit tot de ontwikkeling van de Allied Quality Assurance Publications (AQAP), waarin eisen werden gesteld aan de bedrijfsvoering van de producent, met name het kwaliteitsmanagement.
ISO 9001
In het Verenigd Koninkrijk begon het British Standards Institution (BSI) met de ontwikkeling van BS 5750, de eerste nationale norm voor kwaliteitsmanagementsystemen (KMS, Engels: Quality Management System), die verscheen in 1979. Hiermee werden de principes van kwaliteitsmanagement binnen een organisatie vastgelegd in een openbare norm, die ook buiten de militaire sfeer toepasbaar was. Later werd BS 5750 het uitgangspunt voor ISO 9001 t/m 9004, een viertal normen over kwaliteitsmanagement van de International Standards Organization (ISO), die in 1987 voor het eerst werden gepubliceerd; hiervan bevat ISO 9001 de eisen voor certificatie. De inhoudelijke ontwikkeling van ISO 9001 door de jaren heen is goed beschreven in de Engelse Wikipedia.
ISO 14001
In 1992 publiceerde BSI de eerste norm ter wereld voor milieumanagementsystemen (MMS, Engels: Environmental Management System), te weten BS 7750. ISO hanteerde deze norm als uitgangspunt voor de ontwikkeling van de ISO 14000-familie, die in 1996 werd gepubliceerd; hiervan bevat ISO 14001 de eisen voor certificatie. In 2004 werd ISO 14001 herzien en afgestemd op de nieuwe ISO 9000-familie van kwaliteitsmanagementnormen, zodat het gemakkelijker werd om deze twee normen binnen een managementsysteem te integreren. De inhoudelijke ontwikkeling van ISO 14001 in de loop der jaren is beschreven in Wikipedia.
Instituut Nederlandse Kwaliteit
In 1994 werd het Instituut Nederlandse Kwaliteit (INK) opgericht met steun van het bedrijfsleven en het Ministerie van Economische Zaken. INK ontwikkelde een managementmodel dat door organisaties kon worden ingezet om de kwaliteit van de bedrijfsvoering te verhogen. Organisaties die dit model in voldoende mate hadden geïmplementeerd kwamen in aanmerking voor het INK-verbetercertificaat. Dit certificaat is later opgevolgd door een erkenningssysteem in samenwerking met de Europese partner EFQM. Onder de noemer INK Next werken INK en NEN sinds 2019 samen aan een platform voor excellent ondernemen, waarbij verbinding tussen bestaande modellen wordt nagestreefd.
Accreditatienorm managementsysteemcertificatie
In 1996 gaf de International Organization for Standardization (ISO) samen met zusterorganisatie IEC de eerste richtlijn uit voor certificatie-instellingen die managementsystemen (toen nog kwaliteitssystemen genoemd) beoordelen: ISO/IEC Guide 62, General requirements for bodies operating assessment and certification/registration of quality systems. ISO/IEC Guide 62 werd in 2006 opgevolgd door de norm ISO/IEC 17021, Conformity assessment — Requirements for bodies providing audit and certification of management systems (Conformiteitsbeoordeling – Eisen voor instellingen die audits en certificatie van managementsystemen leveren). In 2011 en 2015 is ISO/IEC 17021 herzien; bij de laatste herziening werd het normnummer aangepast naar 17021-1.
Global Food Safety Initiative
In 2000 richtte een aantal bedrijven in de levensmiddelensector het Global Food Safety Initiative (GFSI) op, met als doel de veelheid van bestaande normen en schema’s voor voedselveiligheid te harmoniseren. Lees verder bij Voedselveiligheid.
High Level Structure, Harmonized Stucture
In 2012 stelde ISO de High Level Structure (HLS) vast, een nieuw onderdeel van Annex SL, de ISO-richtlijnen voor het ontwikkelen van normen voor managementsystemen. Bij de eerste herziening in 2021 werd de naam veranderd in Harmonized Structure (HS). De HS wordt toegelicht onder Inhoud van certificatieschema’s. In 2013 is de norm voor informatiebeveiliging ISO/IEC 27001 in overeenstemming gebracht met de High Level Structure; bij ISO 9001 en ISO 14001 gebeurde dat in 2015. Op haar website houdt ISO bij om welke normen het gaat, en hoe ver de implementatie van de HLS/HS is gevorderd.
Tot zover de opkomst van systeemcertificatie. Lees ook de opkomst van certificatie en accreditatie, productcertificatie, persoonscertificatie, en de andere paragrafen van dit hoofdstuk: